Ik herinner het me nog goed; voorjaar 1986, toen we geen spinazie van het land meer mochten eten en ik een tijdje geen melk bij de boer hoefde te halen.

Het was de tijd van de Koude Oorlog en ergens in die enge, geheimzinnige communistische helft van Europa was een enorme ramp gebeurd met een kerncentrale.

Niemand leek te weten hoe erg het was, en ik herinner me de grote onzekerheid, die nog groter was dan normaal tijdens die Koude Oorlog.

Toen we een lang weekend Kiev planden en ontdekten dat je -als volwassene- Tsjernobyl tegenwoordig kunt bezoeken en dat dat relatief veilig is, aarzelden we geen moment en boekten we een tour.

Radioactiviteit

Waarom zou je een bezoek brengen aan een gebied waar nog altijd een verhoogde radioactiviteit wordt gemeten? Waarom zou je het risico nemen? Wat is er nu ‘leuk’ aan het bezoeken van een (voormalig) rampgebied? Ik kan niet anders antwoorden dan dat mijn behoefte voortkwam uit een onbeheersbare nieuwsgierigheid. Wie kent niet de iconische beelden van het verlaten lunapark? Iets in me trok me naar die plek waar menselijk falen zo hoofdlettergroot waarneembaar was. Het halsoverkop verlaten ziekenhuis, de gymzaal waar de echo van het gegil van schoolkinderen nog leek te klinken… Ergens wilde ik weten of die beelden klopten.

Tand des tijds

Na een uitgebreide instructie (bedekte kleding, niets op de grond zetten, niet met de blote hand iets aanraken, niet afwijken van de gebaande wegen, ab-so-luut niet het lef hebben ook maar iets mee te brengen uit het gebied) passeerden we – in een groepje met gids- na een grondige check, de eerste controlepost om de dertigkilometerzone binnen te gaan. In een straal van dertig kilometer rond de kerncentrale is het gebied onbewoonbaar verklaard. Op een enkeling na, die destijds weigerde het gebied te verlaten, wonen er geen mensen. De huizen zijn er verlaten, overgeleverd aan de tand destijds. Natuurlijk, in de afgelopen jaren zijn tal van mensen deze huizen binnengegaan. De spullen die de eigenaren niet mochten meenemen omdat ze te veel straling bevatten, zijn door plunderaars stiekem verkocht op de zwarte markt. En voor het dramatische effect hebben -ongetwijfeld fotografen- gasmaskers, poppen en ander tot de verbeelding sprekend leed toegevoegd. Maar toch… De gebladderde muren, de achtergelaten schoen, de gescheurde zwartwitfoto… Ze vertellen stuk voor stuk een persoonlijke tragedie, die me daar ter plekke hard onder de huid kruipt. Hoe moet dat destijds zijn geweest om halsoverkop je huis te verlaten, je complete leven in twee plastictassen gestopt (meer mocht er niet mee), denkend dat je na een paar dagen zou terugkeren, om later te ontdekken dat je daar alles voorgoed had achtergelaten?!

Spookstad

De gemiddelde leeftijd in Tsjernobyl lag laag. De meeste bewoners in Tsjernobyl waren jonger dan 26 jaar. Stelletjes die samen begonnen aan een levensavontuur zich vestigend in de moderne stad Pripyat, terwijl ze werkten in en rond de kerncentrale. We rijden hun wereld binnen. Bezoeken de plek waar zij in het weekend vertier zochten in een uitspanning aan het water. We lopen door hun appartementen, bewonderen hun theaterzaal, hun school, hun ziekenhuis… Oost-Europese glorie, verworden tot een spookstad. Onze gids wordt zenuwachtig als ze ons via een sluipweg het zwembad binnenloodst. Vanwege instortingsgevaar mogen toeristen er eigenlijk niet meer komen en de Oekraïense geheime politie patrouilleert streng. Ik realiseer me ineens dat er een moment zal komen dat het verhaal van dit gebied niet meer zichtbaar zal zijn.

De natuur, die hier al decennia ongestoord haar gang heeft kunnen gaan, zal het menselijk falen ooit bedekken met een groene laag van begroeiing. Radioactief weliswaar, dus nog altijd schadelijk, maar blijkbaar niet schadelijk voor zichzelf. Het is ergens een geruststellende gedachte dat zelfs de grootste fout in de menselijke geschiedenis overwoekerd kan worden door flora.

Lunapark

Als we bij hét symbool van de ramp komen, het verlaten lunapark, bekruipt me datzelfde gevoel. Hoelang duurt het nog voordat de roestige, ijzeren stellages ineenstorten en de zweefmolen niet als zodanig herkenbaar meer is? De verf van de botsautootjes is al afgebladderd, het dak vervallen. Dit speelterrein, waar nooit iemand speelde omdat de opening vier dagen na de ramp gepland stond, zal over tien, twintig jaar overwoekerd zijn door het bos dat langzaam oprukt. Wolven en lynxen zullen het tot hun territorium maken, waar -waarschijnlijk- de komende 10.000 jaren te veel radioactieve straling zal zijn om er als mens te kunnen leven. Wederom, de natuur neemt het over waar de mens faalt.

Aan het eind wordt de straling rondom ons gemeten in een geigerteller en ben ik blij dat er geen alarm klinkt of uitslaande wijzers te zien zijn. We hebben de kernreactor gezien, sinds november 2016 beschermd door een gigantische sarcofaag ter grootte van negen voetbalvelden. We hebben, slechts een eindje verderop, het rode bos gezien, dat destijds de volle laag aan straling kreeg. De straling is er nog altijd zo hoog dat alle geigertellers in ons busje op hol sloegen en onze rustige chauffeur van de weeromstuit het gaspedaal diep intrapte. We zagen kernreactor 4, in aanbouw sinds 1986 en nooit afgebouwd. We hebben her en der een mens gezien, maar vooral leegte. Leegte en hoopgevend groen.

Het laatste woord

En misschien is dat wel de les die ik in dit rampgebied leer: we kunnen het als mens op deze aarde nog zo verpesten, we zullen nooit het laatste woord hebben. Er zal altijd iets groter, sterker, volhardender zijn dan wij. In de grootste chaos wordt orde geschapen. In de meest hopeloze situatie groeit en bloeit nieuw leven, tegen de verdrukking in. Een geruststellende gedachte.

Meer informatie

Voor als je wilt en durft. Wij boekten onze tour bij Solo East Travel via http://www.tourkiev.com en waren zeer tevreden.

In deze column van mij voor Franska.nl heb ik gepoogd m’n gevoelens na het bezoek aan Tsjernobyl te verwoorden.

Voorafgaande aan ons bezoek aan Tsjernobyl maakte zoon Jonathan in groep 8 een werkstuk over de ramp en de nasleep ervan. Het document geeft op eenvoudige wijze een beeld van alles wat er gebeurde. Het gaf ons bezoek absoluut een meerwaarde. Vanwege zijn leeftijd (destijds 11 jaar) mocht hij het gebied niet in. Hij verbleef buiten de 30 kilometerzone bij de directeur van onze touroperator die hem een rondleiding gaf in het gebied.